1. भाजीपाला पिकांची निवड
भाजीपाला शेतीत पिकांची योग्य निवड अत्यंत महत्त्वाची आहे. स्थानिक हवामान, मातीची गुणवत्ता, पाण्याची उपलब्धता आणि बाजारातील मागणी यानुसार पिकांची निवड करावी.
काही फायदेशीर भाजीपाला पिकं:
- हंगामी पिके: टोमॅटो, कोबी, फ्लॉवर, भेंडी, मिरची, वांगी
- पालेभाज्या: मेथी, कोथिंबीर, पालक
- कंदभाज्या: कांदा, बटाटा, गाजर, मुळे
- हायब्रिड पिके: जास्त उत्पादन देणाऱ्या संकरित जाती निवडा
महत्त्वाचे घटक:
- हवामानाची योग्य माहिती
- मातीची पोत व कस पाहणे
- पाण्याची सोय व पद्धत
- स्थानिक व बाहेरील बाजारातील मागणी
2. शेती पद्धती
a) जमीन तयारी:
- माती परीक्षण करून योग्य खत आणि पोषण योजना ठरवा
- ट्रॅक्टरने खोल नांगरणी करा आणि जमीन भुसभुशीत करा
b) बियाणे व रोपांची निवड:
- उच्च दर्जाच्या, रोगमुक्त आणि जास्त उत्पादन देणाऱ्या जाती निवडा
- सेंद्रिय आणि संकरित बियाण्यांचा विचार करा
c) पाणी व्यवस्थापन:
- ठिबक सिंचन किंवा तुषार सिंचन वापरल्यास पाण्याची बचत होते
- वेळेवर पाणीपुरवठा आणि योग्य अंतरावर पाणी देणे आवश्यक
d) खत व्यवस्थापन:
- सेंद्रिय खत (गांडूळ खत, शेणखत) आणि रासायनिक खत यांचा समतोल वापर करा
- पिकाच्या वाढीनुसार वेळोवेळी खतांची मात्रा द्या
e) कीड व रोग व्यवस्थापन:
- जैविक उपायांचा प्राधान्याने वापर करा
- रोग प्रतिबंधक फवारणी व वेळेवर उपाय करा
3. मार्केटिंग आणि विक्री
a) स्थानिक बाजारपेठ:
- गावातील किंवा शहरातील बाजारात थेट विक्री करा
- भाजी मंडईत भाग घ्या
b) थेट ग्राहक विक्री:
- शेतातून थेट ग्राहकांना ताजी भाजीपुरवठा करा
- हाउसिंग सोसायट्या, हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स यांच्याशी संपर्क करा
c) ऑनलाईन विक्री:
- सोशल मीडिया किंवा अॅप्सद्वारे ऑर्डर घ्या आणि डिलिव्हरी करा
- स्थानिक ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मचा वापर करा
d) प्रक्रिया आणि मूल्यवर्धन:
- वाळवलेल्या भाज्या, लोणचं, सॉस, चटण्या तयार करा
- योग्य पॅकिंग आणि ब्रँडिंग करा
e) घाऊक विक्री:
- मोठ्या व्यापाऱ्यांना मोठ्या प्रमाणात विक्री करा
- सहकारी संस्था किंवा एफपीओ (FPO) च्या माध्यमातून विक्री करा