गावरान कोंबडीपालन (देशी कोंबडीपालन) हा व्यवसाय कमी गुंतवणुकीत चांगले उत्पन्न देणारा व्यवसाय आहे. गावरान कोंबड्या त्यांच्या प्रतिकारशक्ती, मांसाची चव आणि अंडी उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहेत. या व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी खालील माहिती उपयुक्त ठरेल:
1. गावरान कोंबडीपालन सुरू करण्याची तयारी:
अ. जागेची निवड:
- कोंबड्यांसाठी अर्धवट उघड्या जागेची गरज असते (शेड + मोकळी जागा).
- शेड स्वच्छ, वायुवीजनयुक्त आणि पाणी न साचणाऱ्या जागी असावी.
- शेडची उंची सुमारे 7-8 फूट ठेवावी, जेणेकरून हवा खेळती राहील.
ब. शेडची रचना:
- 10×10 फूट जागेत 25-30 कोंबड्यांसाठी जागा पुरेशी असते.
- जमिनीस गवती चटई, तांदळाच्या कोंड्याचा थर किंवा लाकडाची भुकटी घालावी.
- शेडमध्ये उन्हाळ्यात गारवा आणि हिवाळ्यात उष्णता मिळावी याची काळजी घ्या.
2. योग्य जातींची निवड:
गावरान कोंबड्या म्हणजे स्थानिक हवामान आणि परिस्थितीत तग धरणाऱ्या, कमी देखभालीत चांगले उत्पादन देणाऱ्या कोंबड्यांच्या जाती. त्यांच्या आरोग्य, अंडी उत्पादन, आणि मांसाच्या चवमुळे त्यांना ग्रामीण भागात जास्त पसंती दिली जाते. खाली गावरान कोंबड्यांच्या प्रमुख जाती आणि त्यांची माहिती दिली आहे:
1. कडाकनाथ (Kadaknath):
- वैशिष्ट्ये:
- काळ्या रंगाची कोंबडी; पंख, त्वचा, मांस आणि हाडे गडद रंगाचे असतात.
- औषधी गुणधर्मांसाठी प्रसिद्ध.
- प्रथिने, लोह, आणि अँटिऑक्सिडंट्समध्ये समृद्ध.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 90-120 अंडी (हलक्या गडद रंगाची अंडी).
- मांस: चविष्ट आणि आरोग्यासाठी फायदेशीर.
- विशेष नोंद: पचनासाठी सोपे आणि मधुमेह, हृदयविकार, अशक्तपणा यांसाठी उपयुक्त.
2. व्हानराजा (Vanaraja):
- वैशिष्ट्ये:
- मिश्र-प्रजातींची कोंबडी; देशी कोंबड्यांपेक्षा मोठ्या शरीराची.
- जास्त अंडी आणि मांस उत्पादनासाठी लोकप्रिय.
- मजबूत प्रतिकारशक्ती आणि वेगाने वाढणारी.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 150-180 अंडी.
- मांस: देशी गावरान कोंबड्यांपेक्षा मांस जास्त प्रमाणात मिळते.
- विशेष नोंद: ग्रामीण भागातील पोल्ट्रीसाठी चांगली निवड.
3. असील (Aseel):
- वैशिष्ट्ये:
- लढाऊ स्वभावासाठी प्रसिद्ध; भक्कम आणि तग धरणारी जात.
- शारीरिक रचना आकर्षक; मजबूत स्नायू आणि मोठे डोके.
- जास्त काळजी घेतल्यास चांगले उत्पादन देते.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 40-60 अंडी.
- मांस: मांसाला उत्तम चव, पण उत्पादन तुलनेने कमी.
- विशेष नोंद: भारतात पारंपरिक लढाऊ कोंबड्यांच्या स्पर्धांसाठी प्रचलित.
4. देशी गावरान (Desi Gavran):
- वैशिष्ट्ये:
- सामान्यतः ग्रामीण भागात आढळणारी स्थानिक जात.
- लहान आणि हलक्या शरीराच्या, पण नैसर्गिक वातावरणात चांगल्या प्रकारे वाढतात.
- कोणत्याही विशेष व्यवस्थापनाशिवाय टिकणारी जात.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 80-120 अंडी.
- मांस: कमी चरबीयुक्त आणि जास्त चविष्ट.
- विशेष नोंद: ग्रामीण भागात पारंपरिक पद्धतीने पाळली जाते.
5. साथेरी (Sathari):
- वैशिष्ट्ये:
- महाराष्ट्रातील काही भागांत प्रचलित स्थानिक जात.
- शेती परिसरात मुक्त संचार करून नैसर्गिक अन्नावर जगणारी जात.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 60-100 अंडी.
- मांस: चविष्ट आणि पोषणमूल्यांनी भरलेले.
- विशेष नोंद: जास्त उष्णतेच्या प्रदेशातही टिकते.
6. गिरिराजा (Giriraja):
- वैशिष्ट्ये:
- कर्नाटकात विकसित झालेली मिश्र प्रजाती.
- मोठ्या शरीराची, चांगले अंडी उत्पादन आणि मांस गुणवत्ता.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 150-200 अंडी.
- मांस: मोठ्या प्रमाणात मिळणारे आणि चविष्ट.
- विशेष नोंद: शेतकऱ्यांसाठी व्यवसायाच्या दृष्टीने फायदेशीर.
7. काली मासी (Kali Masi):
- वैशिष्ट्ये:
- कडाकनाथसारखीच, पण थोडी लहान.
- मजबूत प्रतिकारशक्ती आणि कमी देखभालीत चांगले उत्पादन देते.
- अंडी उत्पादन: वर्षाला 80-100 अंडी.
- मांस: गडद रंगाचे, औषधी गुणधर्मांसह.
- विशेष नोंद: ग्रामीण भागात विशेष मागणी.
निवड करताना विचार करण्यासारखे मुद्दे:
- हवामानाशी सुसंगतता: तुमच्या भागातील हवामान आणि परिस्थितीला कोणती जात अनुकूल आहे, हे पाहा.
- लसीकरणाची गरज: काही जातींना जास्त लसीकरण आणि देखभालीची गरज असते.
- उत्पादन उद्दिष्ट: अंडी उत्पादनासाठी किंवा मांसासाठी कोणती जात चांगली आहे, हे ठरवा.
3. गावरान कोंबडीपालन करताना घ्यावयाची काळजी:
अ. खाद्य व्यवस्थापन:
- गावरान कोंबड्या स्वाभाविकरीत्या चारा (किडे, गवत) खातात, पण पुरक खाद्य द्यावे.
- खाद्यात ज्वारी, बाजरी, गहू, मक्याचा भुगा आणि सोयाबीनचा समावेश करा.
- पाणी नेहमी स्वच्छ आणि मुबलक ठेवा.
ब. आरोग्य व्यवस्थापन:
- लसीकरण: मारेक, रानीखेत, गंबोरो अशा आजारांसाठी वेळेवर लसीकरण करा.
- नियमित अंतराने कृमिनाशक औषध द्या.
- कोंबड्यांमध्ये आजारपण दिसल्यास त्वरित पशुवैद्यकाचा सल्ला घ्या.
क. स्वच्छता व्यवस्थापन:
- शेडची नियमित स्वच्छता करा.
- सडलेले अन्न, मलमूत्र वेळेवर साफ करा.
- रोगांच्या प्रसारासाठी स्वच्छतेवर भर द्या.
4. उत्पादन आणि बाजारपेठ:
अ. अंडी उत्पादन:
- गावरान कोंबड्या वर्षाला 80-120 अंडी देतात.
- गावरान अंडीला बाजारात जास्त मागणी असते, त्यामुळे योग्य किंमत मिळते.
ब. मांस विक्री:
- गावरान कोंबड्यांचे मांस इतर कोंबड्यांपेक्षा महाग विकले जाते.
- स्थानिक बाजारपेठ, हॉटेल्स, किंवा थेट ग्राहकांना विक्री करा.
5. अतिरिक्त टीप्स:
- गावरान कोंबड्या कोंडवाड्याऐवजी मोकळ्या जागेत ठेवाव्यात, कारण त्यांना नैसर्गिक वातावरण जास्त प्रिय आहे.
- हवामानातील बदलानुसार विशेष काळजी घ्या.
- कोंबड्यांची संख्या हळूहळू वाढवत व्यवसाय विस्तार करा.
अंदाजे खर्च आणि नफा:
- प्रारंभिक खर्च: शेड बांधकाम, खाद्य, आणि कोंबड्यांच्या खरेदीसाठी ₹20,000-₹50,000 (लहान प्रमाणात व्यवसायासाठी).
- नफा: चांगल्या व्यवस्थापनाखाली पहिल्या वर्षात 20-30% नफा मिळू शकतो.